رفسنجان یکی از شهرهای کهن ایران است. این شهر نیز مثل بیشتر شهرهای قدیمی ایران گذشته ی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است و حکایت های بسیاری را در دل خود نهفته است که برای شیفتگان آثار و جاهای تاریخی می توانند جالب توجه و جذاب باشند. آن چه این شهر کهن را در همه ی دنیا پرآوازه کرده است، پسته ی رفسنجان است، اما علاوه بر سوغات بی رقیب رفسنجان، این شهرجاذبه ها و دیدنی های بی نظیری را در خود جای داده، که شناخت آن ها می تواند شما را برای سفر به این خطه ی کهن کشورمان مشتاق تر کند. شهری که در گذشته بارها مورد هجوم و حمله ی غارتگران قرار گرفته است ولی همچون کوه، استوار بوده و از طوفان حوادث سربلند بیرون آمده است.این شهر آب و هوای نیمه بیابانی دارد و در مسیر کرمان به یزد واقع شده است. وجه تسمیه اسم آن دقیقا مشخص نیست ولی به احتمال زیاد دلیل این نامگذاری وجود معادن و ذخایر معدنی معروف در آن است.رفسنجان اسامی مختلفی دارد که بیشتر در ارتباط با ذخایر زیرزمینی آن نامگذاری شده‌است. مانند رفسنگان یا رفسنگ از دو واژهٔ رفسنگ به معنای مس و کان به معنای معدن است که عربی‌شدهٔ آن رفسنجان می‌باشد. معدن مس سرچشمه که چشم فیروزه ای نامیده می شود، بزرگترین معدن مس روباز جهان از آن جمله است. بر این اساس رفسنگان از دو کلمه ی رفسنگ به معنای مس و کان به معنی معدن تشکیل شده است. این شهر با آثار تاریخی و زیبا که سبک معماری آن ها هماهنگ با اقلیم کویر است.
گرچه این دیار بارها توسط جهان گشایانی مانند تیمور – شیبک ازبک و دیگر اقوام مرز گریز تحت سلطه درآمده و غارت شده‌است اما چون دیگر جاهای سرزمین عزیزمان ایران همچنان به حیات پر افتخار خود ادامه می‌دهد گذشته آباد و پر رونق این شهر سبب گردیده تا در گوشه و کنار آن آثار و ابنیه تاریخی به وفور وجود داشته باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به قلعه‌ها، کوشکها، کاروانسراها، تیمچه‌ها، بازارها، برجها، عمارتها، آب انبارها، یخدانها، معبدها، امامزاده‌ها، تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، آسیابها، حمامها، قیصریه رفسنجان، مراکز فرهنگی – مذهبی، کاروان سرای کبوتر خان رفسنجان، خانه حاج‌آقاعلی، بازار و آب انبار حاج‌آقاعلی، بادگیر معین، معبد آناهیتا در رفسنجان، خانه باقری، عمارت کلاه فرنگی سعادت آباد، غار طوطیان در منطقه نوق، قلعه جنت آباد نوق و همچنین روستای گردشگری شغزاوچاه دریادرنوق رفسنجان اشاره کرد.
خانه ی تاریخی حاج علی آقا
خانه ی تاریخی حاج علی آقا یکی از بزرگترین و زیباترین خانه های خشتی و سنتی جهان است. این مجموعه ی بی نظیر زیر بنایی در حدود هفت هزار متر مربع دارد و در معماری زیبای آن تمامی عناصر اصیل ایرانی مانند آجرکاری های زیبا، حوضخانه، تالار شاه نشین، تالار های پاییزی و زمستانی به چشم می خورد. این بنا شاهکاری باشکوه از دوران قاجاریه است و توسط حاج علی آقا معروف به زعیم الله رفسنجانی که از بزرگترین تجار آن دوره بود احداث شده است.
بادگیر معین
از آن جا که وجود بادگیر در شهرهای کویری امری ضروری بوده است، رفسنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در بافت تاریخی و روستایی آن بادگیرهایی با اشکال مختلف دیده می شود. بادگیر معین نیز یکی از این بادگیرها و از جاذبه های شهر رفسنجان است. این بادگیر که سازه ای است زیبا و متعلق به دوره ی قاجار، 16 متر ارتفاع دارد و باقیمانده ی عمارتی به نام عمارت معین می باشد. سازندگان آن با استفاده از مصالحی همچون خشت خام، آجر، چوب و کاهگل آن را ساخته و با کتیبه های گچی تزیین کرده اند.
تنگه ی راگه
در نزدیکی شهرستان رفسنجان، یکی از زیباترین و مسحورکننده ترین جاذبه های گردشگری ایران قرار دارد، مکانی که به آن تنگه ی راگه یا دره ی راگه می گویند. تنگه ی راگه حاصل فرسایش رودخانه ی گیودری است و قدمت آن به 20 هزار سال پیش برمی گردد. دره ی راگه سومین ژئو پارک ایران است و طولی در حدود 20 متر و عمیقی نزدیک به 80 متر دارد. تزئینات طبیعی روی دیواره های دره ی شگفت انگیز راگه مانند سنگ های تراش خورده ی تمدن باستانی است، طبیعت آن زیبا و حیات وحش این منطقه بی همتا و منحصر به فرد است. وجود رودخانه ی گیودری که از میان این تنگه می گذرد و شب های پرستاره ی آن، صخره های خیره کننده و زیبایی که تا صد متر ارتفاع دارند، این دره را به یکی از جذاب ترین و محبوب ترین دیدنی های رفسنجان تبدیل کرده است.
عمارت باقری رفسنجان
عمارت باقری از خانه های قدیمی رفسنجان است، قدمت این بنا به اواخر دوره ی قاجار بر می گردد و دارای مساحتی بیش از 20 هزار متر مربع است، زیر بنای آن 2600 متر مربع است و در دو طبقه به شکل ویلایی با سه ایوان ساخته شده است. این خانه ی قدیمی با سبک معماری سنتی و آجرنماهای زیبا و سقف هایی که با نقش و نگارهای دلنشین مزین شده اند، شاهکاری با ارزش از دوران قدیم است و هر گوشه ای از آن مهارت و چیره دستی معماران ایرانی را به زیباترین شکل آشکار می کند. نام عمارت باقری در سال 1381 در فهرست آثار ملی قرار گرفت و در حال حاضر از جاذبه های تاریخی و دیدنی رفسنجان است.
کاروانسرای کبوترخان
از دیگر آثار تاریخی این شهر کهن، کاروانسرای کبوتر خان است. این بنای تاریخی که از قدمتی بسیار برخوردار است، متعلق به دوران صفویه است. البته برخی از کارشناسان بر این باورند که با توجه به سنگ نبشته ای که بر سردر این کارونسرا به چشم می خورد، این اثر تاریخی متعلق به دوران زندیه است. با این وجود شباهت زیادی که بین پلان این کاروانسرا و پلان کاروانسراهای صفویه هست، این احتمال را تقویت می کند که بنا در دوران صفویه ساخته شده است. با این حال در چهار گوشه ی این بنا، چهار برج وجود دارد، که در سبک معماری صفویه دیده نمی شود. این سازه ی آجری، که نقش و نگارها و تزئینات آن جلوه ی خاصی دارد، شکوه و زیبایی خود را هنوز حفظ کرده و پس از گذشت سال ها، با ارزش تاریخی و سبک معماری خود گردشگران را مجذوب می کند.
موزه ی مردم شناسی رفسنجان
موزه ی مردم شناسی رفسنجان در میدان موزه ی این شهر واقع شده است، این موزه که یکی از جالب ترین موزه های مردم شناسی کشور به شمار می رود، حمام قدیمی آقا سید مهدی قریشی رفسنجان می باشد و سال هاست تغییر کاربری داده و به موزه ی مردم شناسی تبدیل شده است. این بنا پیشینه ی قدیمی دارد و در آن آداب و رسوم مردم رفسنجان به نمایش گذاشته شده است. در این موزه می توان انواع مجسمه، اشیائ عتیقه، ابزار آلات بافندگی، دستگاه های ریسندگی، آسیاب های آبی، نسخه های قدیمی، زینت آلات، دیگ سنگی، ظروف سفالی و عکس هایی از بزرگان و حاکمان رفسنجان را مشاهده کرد.
بازار رفسنجان
در شهر رفسنجان نیز مثل سایر شهرهای کهن ایران یک بازار قدیمی وجود دارد که از گذشته های دور یکی از مراکز مهم اقتصادی و تجاری رفسنجان بوده است. این مجموعه که از نخستین بناهای رفسنجان محسوب می شود، ترکیبی از سبک معماری سلجوقی تا دوران قاجار است. این بازار از بخش های مختلفی همچون مسجد، نه گنبد سلجوقی، قیصریه، کاروانسرا، آب انبار، سقاخانه و حمام تشکیل شده است. همچنین بر اساس اسناد تاریخی بنای اولیه ی بازار توسط بهرام شاه سلجوقی و در اواسط قرن 6 هجری قمری ساخته شده است.
کاروانسرای قطب آباد
یکی دیگر از آثار باستانی باقیمانده از دوران صفویه که قدمتی 400 ساله دارد، کاروانسرای قطب آباد است. از آن جایی که این کاروانسرا در زمان های قدیم در اختیار شخصی به نام وهاب زاده بوده است، به همین نام شهرت یافته است. این بنا خشتی است و با نمای آجری تزئین شده است. کاروانسرای قطب آباد از مجموعه کاروانسراهای درون شهری محسوب می شود و به صورت چهار ایوانی ساخته شده است. این بنا در سال1381 در فهرست آثار ملی ثبت شد و امروزه پس از مرمت و بازسازی تغییر کاربری داده و به هتل، رستوران، کافی شاپ و چایخانه ی سنتی تبدیل شده است.
آب انبار مرادی
بنایی متعلق به دوره ی قاجار که قدمتی نزدیک به 120 سال دارد و به همت بی بی سلطان مرادی ساخته شده است. این آب انبار از چندین بخش مانند سردر، راه پله، پاشیر و تهویه تشکیل شده است و در گذشته برای رسیدن به آب باید از 52 پله آن و یک مسیر تاریک که تنها روشنایی آن یک نورگیر سقفی بود، می گذشتند.
غار میرزا
غار میرزا در 30 کیلومتری شمال شرقی رفسنجان و در روستای ده رنج قرار دارد. این غار در سال 1378 شناسایی و ثبت شده است. این غار با یک دهلیز کوچکی در دهانه ی غار آغاز می شود و پس از مدتی عریض شده به یک دو راهی می رسد. یکی از این دو راهی ها مسیر کم عرضی است که در نهایت به چاهی به عمق 50 متر می رسد. این غار دارای 8 تالار اصلی و 4 تالار فرعی است که هر کدام از ویژگی های خاصی برخوردارند. این غار که سال ها ناشناخته و از نظرها پنهان مانده بود، زیبایی های بکر و دست نخورده ای دارد که برای طبیعت گردان و غارنوردان بسیار جذاب خواهد بود.
درخت پسته ی اودرج
در 35 کیلومتری رفسنجان و در شمال کرمان در روستای اودرج درخت کهنسالی وجود دارد. این درخت عجیب قدمتی در حدود 1500 سال دارد وارتفاع آن 15 متر وقطر آن 3/5 متر است. مسیر دسترسی به این جاده بسیار زیباست. در ابتدای این مسیر منظره ی باغ پسته در دو طرف جاده دیده می شود که با پوشش کویری ادامه پیدا کرده و در نهایت به رمل و شن ختم می شود.
یخدان کبوترخان
یخدان ها با معماری خاص و مبتکرانه در روزهای سرد تابستان محل انبار کردن یخ برای فصل گرما محسوب می شد که اغلب در عمق زمین و در مسیر قنات احداث شده اند و آب به وسیله این قناتها به انتهای یخدان هدایت می شد و همیشه چند نفر کارگر در این یخچالها در حال فعالیت بودند.
خشت و گل مصالح اصلی ساخت یخدان ها بوده است تا در اوج گرمای طاقت فرسای کویر یخ را در داخل خود نگه دارد و ساختار مخروطی شکل یخدان ها حداقل میزان تابش آفتاب را جذب می کرد و دیوارهای بلند اطراف آن و سایه ایجاد شده، دمای هوای محیط پیرامون بنا را به صورت محسوس کاهش می داد.این بنا واقع در دهستان کبوترخان و متعلق به دوران صفویه است.
حصار قدیم رفسنجان
این حصار در حدود 200 سال پیش امیر مفخم بختیاری حاکم کرمان ساخته شده است. این حصار از چند برج و باروی مستحکم و چهار دروازه تشکیل شده است. این دروازه ها عبارتند از: دروازه ی علی آباد، دروازه ی مزار، دروازه ی کمال آباد، دروازه ی قطب آباد که به جز دروازه ی قطب ابد از بقیه ی دروازه ها اثری باقی نمانده است. حصار قدیم از خشت و گل و کاهگل ساخته شده و تزئینات زیبایی در بالا و دیواره های آن دیده می شود.
