خُرما یا رُطَب (نام علمی: Phoenix dactylifera) گیاهی تک‌لپه‌ای و گرمسیری از تیره نخل‌ها است که میوه‌ای خوراکی و دارای پوستی نازک و طعمی شیرین و هسته‌ای سخت است. میوه‌ها به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان می‌گردند و برگ‌های آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر می‌رسد.

گستردگی گونه خرما عمدتاً در نیمکرهٔ شمالی و در کشورهای ایران، پاکستان، عراق، عربستان و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس همچنین بیشتر کشورهای شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا است و در نیمکره جنوبی نیز به‌طور پراکنده دیده می‌شود. سطح زیر کشت خرما در ایران ۲۳۲ هزار هکتار بوده که حدود ۱۹۹ هزار هکتار آن بارور است.

به میوهٔ نرسیده خرما ابتدا «پَهَک» می‌گویند (در بوشهر) و پس از رنگ گرفتن به زرد یا قرمز، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود. البته در بعضی نقاط به همان پهک خارک می‌گویند. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد. میوه خرما جزو میوه‌های سته می‌باشد یعنی تمام قسمت باریکاری آن گوشتی و حاوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته‌است و یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های کشت شده توسط انسان بوده‌است.

واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان‌های فارسی، به زبان‌های هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی خاوری و یونانی به سوی باختری وارد شده‌است. فارس های جنوب کشور از جمله در لارستان ، خرما را هُرما/اُرما و هارما/آرما مینامند که برگرفته از زبان پارسی میانه هست.

خرما دارای ۲۵ درصد ساکارز، ۵۰ درصد گلوکز، و مواد آلبومینوئیدی، پکتین و آب می‌باشد. به‌علاوه دارای ویتامین‌های مختلف مانند ویتامین A,B،C,E و مقداری املاح معدنی می‌باشد.

خواص خرما
خرما دارای فواید زیادی است که با توجه به مواد مغذی و معدنی موجود در آن، از میوه‌های بسیار مفید به‌شمار می‌آید. در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

• خرما مناسب برای بارداری است.
• برای مبتلایان به دیابت هم، خرما می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی سالم باشد. فرد مبتلا به دیابت تا زمانی که دیابتش تحت کنترل باشد می‌تواند؛ روزانه ۱ تا ۲ خرما در روز مصرف کند، مرتباً ورزش کند و برنامه‌های غذایی سالم خود را رعایت و اجرا کند.
• دارای پروتئین‌ها و مواد مغذی بسیاری است.
• برای اسهال مفید است.
• انسان در هر روز به ۹ میلی‌گرم آهن نیاز دارد که در هر ۱۰۰ گرم خرما ۳ تا ۵ میلی‌گرم آهن است: با خوردن چند عدد خرما در روز آهن مورد نیاز بدن تأمین می‌شود. آهن ترمیم کننده و سازنده گلبول‌های قرمز خون است؛ خوردن خرما درمان کم خونی است.
• مناسب برای لاغری به دلیل فیبر بالا.

تاریخچه کاشت
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران پرورش می‌یابد. با اینکه خاستگاه آن را بین‌النهرین، عربستان و شمال آفریقا ذکر می‌کنند ولی بررسی‌های علمی، آن را به گونه‌ای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان می‌روید نسبت می‌دهند. باستان شناسان احداث نخلستان‌ها را به پنج هزار سال پیش نسبت داده‌اند زیرا نامی از آن بر لوحه‌های گلی ۵۰ سده پیش یافته‌اند.

در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت می‌شده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شده‌است. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کرده‌اند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کرده‌اند. در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه می‌کنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان می‌پزند یا هسته را بو داده و آن را همانند قهوه استفاده می‌کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است یا حتی آن را در آب برای چند روز خیس کرده و به‌عنوان غذای مقوی به شترهای خود می‌دهند.

اصطلاحات نخل و خرما
در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژه‌های فارسی زیادی در ارتباط با نخل‌کاری رواج دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

مچ، مُخ، مُغ، مُگ یا مُه و دیمیت به معنی نخل هم است. نام تنگه و منطقه هرمز هم از اهورامزدا و هرمزد و هورمزد تشکیل شده‌است.
فَسیل: ساقه اصلی درخت خرما. در جیرفت به پاجوش نخل گفته می‌شود.
تیم: هر چه از فسیل بروید اعم از تنه و پاجوش.
تیم فسیل: آنچه در کنار تنه اصلی می‌روید.
مُه‌کُشَک یا مخ کش: درختچه‌ای که از تنه فسیل برآید. در بم و نرماشیر به آن‌ها جنگ می‌گویند.
اَبار یا هبار (Hobar): گردی که از نخل نر ترشح می‌شود. در بم و نرماشیر به آن‌ها بو می‌گویند. در جیرفت و میناب به آن ایوار می‌گویند.
گله‌بشکن یا تَرَکی: از آفت‌های نخل.
تازوغ: سوسکی از آفت‌های نخل.
تفتوک: از افت‌های نخل که شبیه تار عنکبوت و کپک می‌باشد و دور خوشه‌ها را در بر می‌گیرد.
مُشتاب: اتاقک یا سیلویی برای دانه‌دانه کردن و شیره‌گیری از خرما.
پنگ یا پاگ: خوشه
گرد یا گرز: ساقهٔ درخت خرما
پاتیزه: پیش (برگ‌های) جوان‌تر
تاره: خوشه نخل، زمانی که در غلاف خود قرار دارد و هنوز چوبی نشده‌است.
پریچه یا پیرچه یا پریخ (Perikh): الیاف اطراف برگ خرما که چسبیده به تنه درخت است. پریچه در بعضی مناطق به‌عنوان اسکاچ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در استان بوشهر همان «لیف» نامیده می‌شود. در جیرفت به آن‌ها سیس می‌گویند. در بم و نرماشیر به آن‌ها سی سی می‌گویند.
پیش: برگ درخت خرما
پاگنه: انتهای پیش که متصل به درخت خرما است. در استان بوشهر این بخش «تاپول» نامیده می‌شود. در جیرفت به آن‌ها تَگ می‌گویند. در بم و نرماشیر به آن‌ها لتی می‌گویند.
دُم باز: خرمایی که نیمی از آن رسیده و حالت رطبی داشته و نیمهٔ بالایی به حالت خارک یا نارس باشد.
هارما: در بخش اچمی نشین جنوب کشور، خرما را برگرفته از زبان اچمی هارما (HARMA) و اُرما (Orma) می‌خوانند.

خرما مضافتی یکی از لذیذترین و خوش خوراک­ترین خرماهای دنیا است. در کشور ما بیش از 26 هزار هکتار نخلستان خرمای مضافتی وجود دارد. بدین ترتیب ایران به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان خرما مضافتی تبدیل شده است. طعم فوق­ العاده، شهد مناسب و رطوبت فراوان خرمای مضافتی به مزاق اکثر مردم دنیا خوش می­ آید و همین صادرات این خرما را به حداکثر میزان خود رسانده است. بیشترین نوع مصرف این خرما به صورت رطب است به همین دلیل به آن، رطب مضافتی نیز می­ گویند.جالب است بدانید هر نوع خرمایی در ایران و دنیا نام اختصاصی خود را دارد و نام اختصاصی این خرما، رطب است. بنابراین هر جا اسم رطب را بدون هیچ پسوند یا پیشوندی شنیدید، منظور خرمای مضافتی است. رطب مضافتی 14 تا 36 درصد رطوبت دارد بنابراین شرایط نگهداری خاصی برای رطب مضافتی مورد نیاز است. رطب مضافتی پس از برداشت در سردخانه نگهداری می­ شود تا دچار فساد نشده و برای مدت بیشتری قابل مصرف باشد. دمای 5 تا 5- درجه سانتی­گراد برای نگهداری این رطب مناسب است.

مرطوب بودن بیش از اندازه رطب مضافتی باعث شده که نتوان آن را در دسته خشکبار طبقه بندی کرد. اکثر انواع خرماها را می ­توان در دمای اتاق نگهداری کرد، اما رطب مضافتی اینطور نیست. بهتر است رطب مضافتی را همواره در یخچال نگهداری کنید و دو ساعت قبل از مصرف آن را از یخچال خارج کنید. برای تشخیص مرغوب بودن این میوه باید به میزان شیره و اندازه رطب توجه کنید. هر چقدر میزان شیره رطب مضافتی بیشتر باشد دلیلی بر کیفیت عالی این رطب است. البته باید حتما دقت کنید که شیره آن طبیعی باشد. اندازه مناسب برای یک رطب مرغوب 2.5 تا 4.5 سانتیمتر تخمین زده شده است. بدین ترتیب شما می­توانید با این دو مشخصه به راحتی بهترین نوع این میوه را خریداری کنید و از طعم و مزه آن لذت ببرید.

خاستگاه خرمای مضافتی
خاستگاه اصلی خرمای مضافتی شهر بم در استان کرمان است. شهر بم با تولید 120 هزار تن رطب در سال، مرغوب­ترین رطب مضافتی دنیا را عرضه می ­کند. پیوند رطب و شهر بم به قدری ناگسستنی است که نام این رطب همواره با نام شهر بم ادغام شده و با نام رطب مضافتی بم در میان مردم شهرت پیدا کرده است. روستاهای جیرفت، نرماشیر، بروات، ریگان، کهنوج، حاجی­ آباد و سراوان هم رطب ­هایی با کیفیت نزدیک به رطب بم ارائه می­ کنند. اما کماکان هیچ رطبی به گرد پای رطب بم نمی­ رسد. جالب است بدانید که خرما مضافتی در حاجی ­آباد به صورت خارک و خوشه­ ای برداشت می ­شود و با دارا بودن طعم گس خاص خود، به خارک مضافتی مشهور است.

خواص و ویژگی ها
خرما مضافتی به شکل بیضی و دارای بافتی نرم و شیره ­دار است. پوست رطب مضافتی به رنگ مشکی، براق، صاف و نازک است. این پوست به راحتی از گوشت رطب جدا می ­شود. هر چه رنگ رطب مضافتی سیاه ­تر باشد، مردم تمایل بیشتری به خرید آن دارند اما رنگ رطب از ابتدا سیاه نیست. رطب ابتدا قرمز رنگ است و کم کم قهوه­ ای روشن و سپس قهوه ­ای تیره می شود. در نهایت به رنگ بنفش خیلی سیر و مشکی در می ­آید. هسته این خرما بر خلاف اکثر خرماهای دیگر مانند کبکاب، خاصویی و پیارم از گوشت جداست.

جالب است بدانید خرمای مضافتی مناطق جیرفت و سراوان نسبت به رطب بم ظاهر بورتری دارد و شما با این مشخصه می ­توانید رطب­ های شهرهای مختلف را از هم تشخیص دهید. یک ویژگی منحصر به فرد برای رطب مضافتی وفور پتاسیم در این رطب است. به همین دلیل است که این رطب برای درمان کمبود پتاسیم توصیه می­ شود. اغلب مردم ایران در ماه رمضان اقدام به خرید این خرما می­ کند، زیرا هر حبه آن می تواند توانایی انسان را در تحمل گرسنگی افزایش دهد. امروزه با افزایش ساعات کاری مردم کمتر می ­توانند زمانی را صرف نهار خوردن بکنند. در این شرایط با مصرف چند دانه از این خرما می ­توان انرژی بدن را برای ساعاتی طولانی تامین کرد.

رطوبت فراوان موجود در این خرما، این محصول را از دسته خشکبار به دسته مواد غذایی انتقال داده است. یکی از دلایل مهم مصرف این رطب در ماه رمضان، تاثیر آن بر رفع خستگی ناشی از روزه گرفتن است. تاثیر خرما مضافتی بر درمان بیخوابی و کم­ خوابی نیز به اثبات رسیده است.همچنین پماد هسته خرما مضافتی علاوه بر درمان بیماری تورم پلک، به رشد مژه­ ها کمک می­ کند. در کنار این ها خرما مضافتی را اکسیر جوانی می­ دانند. دلیل این نام­گذاری تاثیر بی نظیر این خرما بر زیبایی پوست و مو است.

جانمایی