هرچند بخش بزرگی از جاذبههای استان کرمان را آثار تاریخی شامل میشوند، نمیتوان به جاذبههای طبیعی این استان پهناور بیاعتنا بود؛ از جنگلهای انبوه بافت و رابر گرفته تا ارتفاعات مملو از گل لاله در بردسیر، دره مدیترانهای دلفارد و جنگلهای کهور. اما کلوتهای شهداد از شگفتیهای طبیعی استان کرمان است؛ سازههایی فراموشناشدنی که وقتی از دور به آنها مینگرید، شهری باستانی و متروک را یادآور میشود.
در سرزمین کلوتهای شهداد باد نرمی در گوش زمزمه میکند و آدمی را به تماشای وقار کویر لوت میخواند. اگر هنگام طلوع یا غروب آفتاب در میان کلوتها باشید، محال است جز تحسین این شگفتی عبارتی دیگر به ذهنتان خطور کند. آفتاب که رو به غروب میگذارد، آرامآرام ستارهها پیدا میشوند تا پهنه سیاه آسمان را به زیباترین تصویر در دنیا بدل کنند. به هنگام شب میتوان در آسمان شهر کلوتها غرق شد و دستهدسته ستاره چید. با ایستادن بر بلندای این کلوتها واقعیت و خیال در هم میآمیزند، زمان و مکان گم میشوند و تجربهای عمیق و فراموشنشدنی را رقم میزنند.
کویر لوت
کویر لوت در جنوب شرقی ایران واقع شده است و لقب بکرترین نقطه ایران را یدک میکشد. «لوت» در زبان بلوچی که از زبانهای شمال غربی ایران محسوب میشود، بهمعنای برهنه، بیآبوعلف، تشنه و خالی از همهچیز است و همتراز واژه «لات» قرار میگیرد که با کمی اغراق، بهتوصیف ویژگیهای مناطق بیابانی میپردازد. بخش عمده این بیابان بزرگ را ماسهزار و ریگزار تشکیل میدهد و سایر بخشهای آن، جغرافیای کویری دارد؛ بنابراین میتوان در خصوص دو اصطلاح بیابان و کویر، تمایز قایل شد و در بهکار بردن آن دو بهجای یکدیگر، تجدیدنظر کرد.
بیابان به مناطقی گفته میشود که بارش سالانه در آن معمولا به ۵۰ میلیمتر نمیرسد و پوشش گیاهی بسیار فقیری دارد؛ اما کویر به سرزمینهای رسی گفته میشود که میزان نمک بسیار بالایی دارند و بهعنوان شورهزار شناخته میشوند. اغلب کویرها که زمان تشکیل آنها به دوره سوم زمینشناسی باز میگردد، شامل دریاچههایی باستانی بودهاند که اکنون نمک بهجای مانده از تبخیر آنها در سالهای دور، مانع رشد هرگونه گیاهی در این مناطق میشود. از همین رو، دانشمندان و زمینشناسان بر این باورند که منطقه پهناور جنوب شرقی ایران را باید بهعنوان کویر لوت معرفی کرد؛ چراکه اصطلاح کویر لوت، تنها به بخشی از این بیابان پهناور اطلاق میشود.
کویر لوت محدودهای وسیع است که بخشهایی از سه استان پهناور سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان را در بر میگیرد. این پهنه سوزان و کمتر شناخته شده که از شمال به جنوب امتداد یافته است، از غرب با گسل «نایبند» و از شرق با گسل «نهبندان» محدود میشود. میانگین طول بیابان لوت در راستای شمال به جنوب آن ۹۰۰ کیلومتر و از غرب به شرق، ۳۰۰ کیلومتر برآورد شده است.گستردگی کویر لوت باعث بهجود آمدن مناطق مختلف با اقلیم و ویژگیهای جغرافیایی متفاوت در آن شده است؛ اما علاقهمندان به کویرگردی و بهرهمندی از جاذبههای کمنظیر و متفاوت کویر لوت، عموما مسیرهای مشخص و شناخته شدهای را برای سفر به کویر لوت انتخاب میکنند و برگزاری تور کویرگردی نیز معمولا در این مناطق انجام میشود. از جمله این مناطق میتوان به منطقه شهداد و کلوتهای کرمان اشاره کرد. حدود ۷۰ درصد از این کویر وسیع در استان کرمان و ۳۰ درصد باقیمانده آن در استانهای خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان واقع شده است. نکته حائز اهمیت این است که بازدید کامل از منطقه کلوتها نیز نیازمند به اخذ مجوز از مراجع مربوط است. منطقه کلوت های شهداد در واقع به سه بخش سبز، نارنجی و قرمز تقسیم میشود. بازدید از منطقه سبز برای عموم آزاد است، اما حضور در منطقه نارنجی و قرمز ممنوع است و برای ورود به این منطقه نیاز به حضور راهنما و انجام هماهنگی های لازم با دستگاههای مربوطه خواهید داشت. شایان ذکر است که کویر بسیار فریبا است و حتی افراد خبره و حرفهای نیز ممکن است مسیر را گم کرده و دچار مشکل شوند. بهترین زمان سفر و بازدید از کلوت های شهداد، فصل پاییز و بهار قلمداد میشود.
کلوت
کلوت که نام علمی آن یاردانگ است، به نوعی عارضه طبیعی روی کره زمین گفته میشود که در مناطق کویری کشورهای ایران، آمریکا، مصر و پرو وجود دارد.در واقع کلوتهای بیابانی بر اثر فرسایش آبی-بادی به وجود میآیند. کلوتهایی که ارتفاع بیشتری دارند تحت فرسایش آبی-بادی به وجود آمدهاند، اما کلوتهای کوچک تحت اثر فرسایش بادی تشکیل شدهاند.کلوت شهداد، شهری کلوخی و یکی از دیدنی های شهداد کرمان است. این جاذبه طبیعی از دور به مانند یک شهر خالی از سکنه دیده میشود و کلوتهای موجود در آن به مانند سازههای تاریخی یک شهر نمایان میشود.
به همین دلیل، بسیاری از گردشگران خارجی کلوت شهداد کرمان را با لقب شهر ارواح میشناسند. یکی از مهمترین ویژگیهای کلوت شهداد، آبوهوای بسیار گرم و خشک، نبود هیچگونه جاندار در آن و طوفانهای شنی سهمگین میباشد.
کلوتهای حاشیه شهداد، سرشار از رازهای سربهمهر است. عدهای این مکان را همان شهر نفرین شده «قوم لوط» میدانند که به سنگ تبدیل شد و وجه تسمیه کویر لوت را نیز همین موضوع در نظر میگیرند. بخشهایی از این کلوتها هرگز ردپای انسان را به خود ندیده و سرشار از ناشناختههای فراوان است؛ اما در اطراف همین کلوتها و سایر مناطق حاشیهای کویر لوت و شهداد، آثاری از تمدنهای باستانی متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کشف شده است که از جمله آن میتوان به سفالینهها و ظروف سنگی اشاره کرد.
از سوی دیگر، مناطق مرکز کویر لوت نیز چنین ویژگیهایی دارد و بنابر گفتهها، بخشهایی از کویر مرکزی بهقدری سوزان است که حتی باکتریها نیز قادر به زیستن در آن نیستند؛ اما با این اوصاف، در منطقهای به نام «زنگی احمد»، جایی که هیچ اثری از آب و آبادانی و زندگانی نیست، آثار بنایی بهشکل برجی مخروبه مشاهده میشود که در اطراف آن سفال و شیشههای رنگی شکسته کشف شده است. اینچنین است که در باور عوام، لوت مرکزی با قصههای ماوراءالطبیعه پیوندی تنگاتنگ دارد. علاوه بر این، گفته میشود که در سالهای اخیر فسیلی از ناخن دایناسور در کویر لوت کشف شده است که این خبر نیاز به بررسی دقیقتر دارد.
بنابر گزارش ناسا، مناطقی از کلوتهای شهداد کرمان در فواصلی از سال بسیار گرم بوده و دمای آن تا ۷۰ درجه سانتیگراد میرسد؛ بنابراین هیچ موجود زنده و جانداری در این منطقه زندگی نمیکند.
تفریحات کلوت شهداد
- آفرودسواری: یکی از مهیجترین فعالیتهای کویری آفرودسواری است. اگر با منطقه آشنا نیستید، توصیه میکنیم در تورهای مخصوص شرکت کنید. البته امکان کرایه ماشینهای آفرود نیز وجود دارد؛ اما اگر تجربه کافی ندارید، بهتر است از افراد کاربلد کمک بگیرید.
- موتور چهارچرخ: موتورهای چهارچرخ از محبوبترین وسایل تفریحی در کویر و ساحل است. راندن این موتورها کار چندان سختی نیست. تنها لازم است نکات ایمنی را رعایت کنید. موتورهای چهارچرخ بهصورت ساعتی اجاره داده میشوند.
- تماشای آسمان شب: علاقهمندان به نجوم کاملا آگاهاند که آسمان شب کویر، از تمیزترین چشماندازها برای تماشای ستارگان است. چه آماتور، چه متخصص، در سفر به کلوت شهداد میتوانید از تماشای آسمانی آکنده از قطرات نور لذت ببرید. همچنین کلوت شهداد یکی از مکانهای معروف برای دیدن طلوع و غروب خورشید است.
- عکاسی: کلوتهای شهداد با فرمهای غیرمتعارف خود، از بهترین گزینهها برای عکاسی هستند. ترکیب قهوهای ماسهها و آبی آسمان نیز بر جذابیت عکسها میافزاید.
- سافاری: اگر علاقه چندانی به پیادهروی ندارید و در عین حال میخواهید طبیعت کویری کلوت شهداد را بگردید، میتوانید در تورهای سافاری شرکت کنید. در این تورها افراد آشنا به منطقه، جذابیتهای کلوت را به شما نشان میدهند.
رود شور
رود شور تنها رود دائمی است که در اعماق کویر لوت جریان دارد و در طول سال پر آب است. رود شور از کوههای شمال غرب بیرجند سرچشمه میگیرد. این رود که از شورترین آبهای جهان است و بیشترین املاح معدنی را در خود نهفته دارد، پس از طی مسافت تقریبی ۲۰۰ کیلومتر بهسمت جنوبشرق، در نزدیکی شهداد و در منطقهای به نام چاله معدن نمک (گود نمک در گویش محلی) آرام میگیرد. رودشور، رگِ حیاتِ کویر لوت است که در مسیر خود، نمک زیادی را همراه خود میآورد و رفته رفته بر مقدار آن اضافه شده و تا رسیدن به لوت مرکزی، به بالاترین حد شوریِ خود خواهد رسید.
گندم بریان
گندم بریان در حاشیه غربی دشت لوت، مجتمع تپههایی پوشیده از سنگها و گدازههای بازالتی سیاهرنگ آتشفشانی است که مساحتی معادل ۴۸۰ کیلومتر مربع (۴۸ کیلومتر طول و ۱۰ کیلومتر عرض) دارد. این سنگهای بازالتی با اشکال و فرمهایی عجیب در منطقهای به طول ۱۳ در ۱۲ کیلومتر، در یک منطقه مسطح و مرتفع قرار گرفتهاند و جنس آنها از نوع آذرین بیرونی است.
پوشش سیاه رنگ منطقه گندم بریان باعث میشود تا دمای هوا در گندم بریان بهشدت بالا برود و قرار گرفتن در ارتفاع پایین (۴۰۰ متر بالاتر از سطح دریا) نیز از جمله دلایل گرمای شدید در این منطقه اعلام شده است. دکتر پرویز کردوانی یکی از چهرههای ماندگار علم و پژوهش در حوزه جغرافیا بهخصوص بیابان و کویر درباره این منطقه میگوید:
- گندم بریان یک توده آذرین آتشفشان در بیابان لوت است که اگر از شهداد ۸۰ کیلومتر جلوتر بروید به «رود شور» میرسید و از آنجا به «گدار باروت» بالا میروید و تپهای آتشفشانی سیاه است که گندم بریان میگویند.
- در طول روز به خاطر سیاه بودن این تپه، گندم بریان گرم میشود؛ اما اینجا گرمترین نقطه نیست. بلکه گرمترین نقطه، چاله مرکزی لوت به ارتفاع ۵۶ متر از سطح دریا است که ۶۰ تا ۶۵ درجه گرم میشود و این چاله در فاصله ۷۵ کیلومتری خط مستقیم هوایی از شهداد بهسمت شرق قرار دارد.
آثار و سازههای مختلف سنگی و خاکی با فرمهایی عجیب در سراسر دشت گندم بریان، بیننده را به یاد داستانهای علمی تخیلی و سفر به سیارههای دیگر میاندازد. بازدید از منطقه شهداد و دشت گندم بریان و عکاسی، قطعا از آن دسته تجربیاتی است که هیچگاه فراموش نخواهید کرد.
بخش شمالی گندم بریان، همسطح با دشتهای اطراف است و تنها وجود خاک سیاه رنگ گندم بریان (گدار باروت) است که باعث میشود به اشتباه تصور کنیم که این بخش همسطح با تپههای گندم بریان است. رود شور یا کال شور در حاشیه غربی و جنوبی منطقه گندم بریان جاری است. این رود از کوههای راور کرمان سرچشمه میگیرد، وارد دشت لوت میشود، پس از عبور از غرب و جنوب منطقه گندم بریان، جاده شهداد به نهبندان در دشت لوت را قطع میکند و بهسمت شمال منطقه کلوتها و در نهایت بهسمت چاله مرکزی لوت جاری میشود تا در باتلاقهای نمکی آن ناحیه، تهنشین شود.
دورتادور مجتمع تپههای گندم بریان، به غیر از جناح شمالی این تپه، با دیوارهای خاکی با ارتفاعهای مختلف پوشانده شده است که بلندترین آن حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و تصویری از یک قلعه را برای بیننده تداعی میکند. سنگهای گدازهای سیاه رنگ که برخی از آنها حدود چهار متر ارتفاع دارند، تمام سطح فوقانی دیوارههای خاکی را پوشاندهاند. خاک زردرنگ پایه و سنگهای سیاه بازالتی، پدیدهای بینظیر و خارقالعاده را در گندم بریان خلق کردهاند که به راستی زیبا و اعجابانگیز است.
شاید یکی از سوالهای مهم درباره دشت گندم بریان، این مسئله باشد که چرا نام این دشت را گندم بریان گذاشتهاند؛ نامی که به احتمال زیاد شنونده را به یاد یک دشت در کویر لوت در استان کرمان نمیاندازد.
در برخی روایات آمده است که دشت گندم بریان در مجاورت جاده ابریشم قرار داشته است؛ جادهای که در طول سال، کاروانهای تجاری بسیاری از آن عبور میکردند و تابستانها و هوای بسیار گرم این دشت را از نزدیک دیده بودند. در خاطرات بسیاری از این رهگذران آمده است که گندمهای کشاورزان بر اثر دمای بسیار گرم هوا میسوخته و برشته میشده است و به همین علت، نام این دشت را گندم بریان گذاشتهاند.
مردم شهداد، تپه گندم بریان را با نام ریگ سوخته هم میشناسند.
دمای هوا در مناطق مجاور گندم بریان از جمله رودخانه شور، کلوتها و نبکاها، تپههای شنی و حتی کمپ شهداد بهاندازه دشت گندم بریان نیست؛ اما دمای ۵۳ درجه سانتیگراد در تیرماه ۱۳۹۸ در شهر شهداد به ثبت رسیده است. گرمایی که موجب دردسرهای زیادی برای مردم منطقه شد. شهداد در فصل تابستان، یکی از گرمترین نقاط استان کرمان است و شاید بتوان عنوان گرمترین شهر ایران را به آن اختصاص داد.
در فصل تابستان هوا به حدی در شهر شهداد گرم میشود که آب در لولهها به نقطه جوش نزدیک میشود و مردم برای استفاده از آن باید چند دقیقه صبر کنند تا آب کمی خنک شود. در این فصل از سال، در بازه زمانی ۱۲ ظهر تا چهار عصر عملا امکان تردد در معابر و خیابانهای شهر وجود ندارد.
بهتر است بدانید که حضور روزانه در کویر شهداد، بدون راهنما و هماهنگی با نهادهای مربوطه برای مردم عادی مشکلات فراوانی را بههمراه خواهد داشت؛ زیرا دمای هوا در مناطق مجاور گندم بریان در فصل تابستان میتواند تا ۶۰ درجه سانتیگراد هم بالا برود و این دما برای انسان مرگبار است. با این وجود برخی سفرهای محدود در طول روز با نظارت و زمانبندی دقیق انجام میشود.مسیر دسترسی به گندم بریان از جاده شهداد به نهبندان آغاز میشود و شما باید در ابتدا خود را از کرمان به این جاده برسانید؛ جادهای به طول ۲۹۳ کیلومتر که منطقه غربی دشت لوت در استان کرمان را به منطقه شمال شرقی دشت لوت در استان خراسان جنوبی وصل میکند. پس از ورود به این جاده باید حدود ۴۰ کیلومتر از شهر شهداد (۲۲ کیلومتر پس از جاده فرعی کمپ کویری) رانندگی کنید.
تنگه زبان مار
علت نامگذاری این دره به زبان مار، شباهت ظاهری در نقشههای هوایی منطقه به زبان مار است که در انتها به دو دره تقسیم میشود.
جهت دره، شرقی _ غربی و طول آن، حدود ۹ کیلومتر است. ارتفاع دیوارهها در ابتدای دره، حدود ۳۰ متر است که با حرکت به سمت غرب، از ارتفاع آن کاسته میشود.
بازدید از داخل دره، پیاده انجام میشود، به این علت که کمی بعد از ورود به دره امکان پیشروی با خودرو وجود ندارد و تنگه به واسطه تلنبار شدن ماسه جهت حرکت خودروها باریک میشود.کف دره زبان مار، پوشیده از ماسه است که بهوسیله باد، درون دره ریخته شدهاند.لاشه پرندگان در دره زبان مار، قابل مشاهده است و رد پای روباه شنی، نشان میدهد که این حیوان جهت تغدیه از لاشه پرندگان به درون دره میآید.این لاشهها درون دره و در نقاط مختلف لوت، یکی از عواملی هستند که چرخه غذایی ۴۲ گونه جانوری موجود در بیابان لوت را تکمیل میکنند.
داخل دره ممکن است زبالههایی به چشم بخورد که اشرار در منطقه رها کردهاند و باد آنها را به داخل دره آورده و محصورشان کرده است. بنابراین، از کنار آنها بیتفاوت رد نشویم که بیتفاوتی ما باعث میشود داخل دره به مرور زمان زبالههای باد آورده، تلنبار و دره زبان مار تبدیل به زبالهدانی لوت شود.دلیل پیدایش دره احتمالا آب زهکش لوت یا سیل عظیم سیستان است که بهوسیله باد تشدید شده است. حرکت نکردن طبقات موازی در دیوارههای دره، ایجاد آن بهوسیله گسل را منتفی میکند.
ورود به این منطقه بدون هماهنگی با ارگانهای مربوطه از جمله یگان تکاوری مستقر در منطقه، استانداری کرمان، استانداری خراسان جنوبی و بدون تجهیزات لازم و راهنمای مجرب پیشنهاد نمیشود. ورود به لوت از عمق ۲ کیلومتری به بعد، خارج شدن از محدوده سبز (گردشگری) به حساب میآید و به دلایل امنیتی ورود به مناطقی نظیر تنگه زبان مار و غیره نیازمند هماهنگی با ارگانهای مربوطه است. بدون در دست داشتن مجوز ورود، خودورها توقیف خواهند شد.همچنین به دلیل سست بودن دیوارهها و امکان ریزش قطعات بزرگ کلوخی، نزدیک شدن به دیوارهها، تولید صدا و شبماندن در اینجا، خطرات زیادی به همراه خواهد داشت.
سفر به این منطقه نیازمند آشنایی کامل با آن، داشتن تجهیزات بسیار مناسب و داشتن تجربه بسیار و کافی است.
مخروط های آتشفشانی دشت لوت
در محدوده شرق و جنوب شرق ایران در دوره کواترنری (۲میلیون سال قبل تا کنون) به دلیل حاکم بودن رژیم کششی بر منطقه و فرورانش صفحه اقیانوسی دریای عمان به زیر صفحه مکران ایران، فعالیت های آتشفشانی در حجم وسیع منطقه را تحت تاثیر خود قرار داده بوده و دهانه های آتشفشانی متعددی در آن منطقه سر از زیر زمین برآورده اند. بزرگترین و شناخته شده ترین آتشفشان های این ناحیه از ایران زمین، آتشفشان های تفتان و بزمان می باشند که هنوز نیز با خروج گاز و دود از آنها جزء آتشفشان های نیمه فعال به حساب می آیند. البته با تغییر رژیم زمین ساختی منطقه به فشارش، تمامی آتشفشان ها به خاموشی گراییده و در طول زمان دهانه های آنها در اثر فرسایش به سوی خرابی و پست شدن گراییده است.
در شرق دشت لوت و در شمال گندم بریان سه دهانه آتشفشانی مقادیر فراوانی گدازه های الیوین بازالتی را در اثر فوران هایی که در دوره کواترنری داشته اند در سطح دشت پراکنده اند و مخروط هایی کوچک و کوتاه ساخته اند که بلندترین آنها در حال حاضر ۵۹۰ متر ارتفاع دارد. این مخروط های منفرد که در سطح دشت پراکنده اند یکی از زیباترین جلوه های زمین را در این منطقه ایجاد نموده اند.
گسل نایبند دقیقاً از میان این مخروط های آتشفشانی عبور می کند. این گسل با راستای شمالی- جنوبی از جنوبی ترین بخش رشته کوه شتری در جنوب خاور طبس تا باختر شهداد با درازای ۳۵۰ کیلومتر قرار گرفته است.
نظر (0)